Στα 3,44 δισ. ευρώ, που αντιστοιχούν στο 1,65% στο ΑΕΠ, υπολογίζεται η άμεση επίδραση που είχαν στην ελληνική οικονομία οι μισθώσεις στις πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης το 2022, όπως τονίστηκε στο πλαίσιο έρευνας που παρουσίασε ο καθηγητής του ΟΠΑ, Γιώργος Δουκίδης στο πρόσφατο 24ο Συνέδριο Prodexpo. Όπως τόνισε ο κ. Δουκίδης παρουσιάζοντας τα ευρήματα της έρευνας για τη συνεισφορά των βραχυχρόνιων μισθώσεων στην ελληνική οικονομία, η συμβολή τους στον τομέα του τουρισμού είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Επιπρόσθετα, οι φόροι που προήλθαν από τον κλάδο αυτό ανήλθαν σε περίπου 700 εκατ. ευρώ, υπογραμμίζοντας περαιτέρω τη χρηματοοικονομική του σημασία.

Μεταξύ 7,58 – 8,12 δισ. ευρώ η έμμεση επίδραση

Ειδικότερα, σύμφωνα με την έρευνα, οι μισθώσεις στις πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης αποτελούν το 21,5% των συνολικών διανυκτερεύσεων των επισκεπτών στην Ελλάδα, ήτοι 28,6 εκατομμύρια διανυκτερεύσεις, με μεγάλη συνεισφορά και στο ΑΕΠ. Συγκεκριμένα, το 2022 συνεισέφερε σε ποσοστό 1,65% που αντιστοιχεί σε 3,44 δισ.. ευρώ, υποστηρίζοντας 54.000 θέσεις εργασίας. Τα παραπάνω στοιχεία, δε, αποτελούν την άμεση επίδραση στην οικονομία, με την έμμεση επίδραση στο ΑΕΠ να κυμαίνεται μεταξύ 7,58 – 8,12 δισ. ευρώ, δηλαδή περίπου 3,64 – 3,90% του ΑΕΠ. Παράλληλα, παίζουν πλέον σημαντικό ρόλο στις τουριστικές υπηρεσίες σημειώνοντας το 2022 για οκτώ συνεχόμενους μήνες διανυκτερεύσεις (μηνιαία) άνω του 1 εκατομμυρίου.

Η μελέτη αναδεικνύει την οικονομική και κοινωνική συνεισφορά των Βραχυχρόνιων Μισθώσεων Ακινήτων μέσω Ηλεκτρονικών Πλατφορμών (Short-Term Rentals through Electronic Platforms ή STRs) στην Ελλάδα. Όπως αναφέρεται, η εξέλιξη της αγοράς STR της Ελλάδας κινείται παράλληλα με τα επίπεδα ανάπτυξης της υπόλοιπης Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδιαίτερα λόγω της ανάπτυξης στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές. Παρά την πανελλήνια κάλυψη των STRs, η εποχικότητα του τομέα επηρεάζει κυρίως συγκεκριμένες τουριστικές περιοχές. Κοινωνικά, οικονομικά και δημογραφικά ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού αναδύονται ως οι κύριοι πάροχοι των υπηρεσιών STRs, επιδεικνύοντας τον «δημοκρατικό» κοινωνικό αντίκτυπο αυτού του μοντέλου οικονομίας διαμοιρασμού (sharing economy). Η συντριπτική πλειοψηφία των παρόχων είναι ιδιώτες και οι κύριοι λόγοι για παροχή υπηρεσιών STRs είναι η πρόσθετη ή κύρια πηγή εισοδημάτων.

Όπως προκύπτει, σήμερα οι οικοδεσπότες είναι άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που κατά κύριο λόγο κατοικούν σε ημιαστικές και περιαστικές περιοχές και γι’ αυτούς γίνεται μια σημαντική πηγή συμπληρωματικού εισοδήματος.

Το προφίλ των χρηστών και η γεωγραφική κατανομή

Χρήστες των βραχυχρόνιων μισθώσεων είναι άνθρωποι από ένα ευρύ εργασιακό και ηλικιακό φάσμα, αποτελώντας ολοένα και περισσότερο επιλογή και των Ελλήνων τουριστών. Οι βραχυχρόνιες μισθώσεις παρουσιάζουν, επίσης, μεγάλη γεωγραφική διασπορά. Σύμφωνα με την έρευνα, στην Αττική βρίσκεται μόλις το 16 – 20% των διανυκτερεύσεων. Αυτό υποδηλώνει τη δημοτικότητα και την προσβασιμότητά του μοντέλου αυτού της οικονομίας πέρα από τις μεγάλες μητροπολιτικές περιοχές και στην επαρχία. Παράλληλα, έρχονται να εξυπηρετήσουν σε ένα ποσοστό τη ραγδαία αύξηση του τουρισμού στην Ελλάδα, η οποία ξεπερνά τα διαθέσιμα ξενοδοχειακά καταλύματα.

Η έρευνα καταλήγει πως η ανάπτυξη των βραχυχρόνιων μισθώσεων είναι καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση του μέλλοντος του ελληνικού τουρισμού απαντώντας σε μία σειρά προκλήσεων, μεταξύ των οποίων η ανάγκη για μείωση του κόστους διακοπών αλλά κυρίως την ανάγκη και για συμπληρωματικό εισόδημα για τα ελληνικά νοικοκυριά. Συμπερασματικά, η έρευνα υπογραμμίζει «τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι βραχυχρόνιες μισθώσεις στην τουριστική βιομηχανία της Ελλάδας και στην ευρύτερη οικονομία». Όπως επισημάνθηκε, «η ανθεκτικότητά τους, η προσαρμοστικότητά τους και ο θετικός αντίκτυπός τους σε διάφορες δημογραφικές ομάδες και περιοχές, τις καθιστούν μια ανερχόμενη δύναμη στο πλαίσιο της οικονομίας διαμοιρασμού».

Ιστορικό και κύρια στοιχεία της αγοράς STRs

Η εμφάνιση των βραχυπρόθεσμων μισθώσεων ακινήτων μέσω ηλεκτρονικών πλατφορμών στην Ελλάδα χρονολογείται περίπου από το 2010. Σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα, ο κλάδος αυτός γνώρισε ταχεία και εντυπωσιακή ανάπτυξη. Το 2020 όπως όλη η οικονομία αντιμετώπισε άνευ προηγουμένου αλλαγές στον τουριστικό κλάδο λόγω της παγκόσμιας πανδημίας. Παρόλα αυτά, οι βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις (STR) επέδειξαν αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα, παραμένοντας ενεργές κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου. Στη συνέχεια, ο κλάδος ανέκαμψε το 2021. Στην ελληνική αγορά λειτουργούν πολλές δημοφιλείς ηλεκτρονικές πλατφόρμες, συμπεριλαμβανομένων κορυφαίων του κλάδου όπως η Airbnb, το TripAdvisor, η Booking, ο όμιλος Expedia και η Vrbo. Αυτές οι πλατφόρμες διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη διευκόλυνση της ανταλλαγής βραχυπρόθεσμων καταλυμάτων.

Σε επίπεδο μεγεθών, ο κλάδος STR στην Ελλάδα έχει επιτύχει σημαντικές επιδόσεις. Ο κύκλος εργασιών των καταλυμάτων εκτιμάται σε 1,38 δισ.εκατομμύρια ευρώ και οι λοιπές δαπάνες σε 2,38 δισ.εκατομμύρια ευρώ. Καταγράφεται αύξηση 10% στον τζίρο των καταλυμάτων από το 2019 . Η αγορά εκτιμάται ότι διατίθεντο περισσότερες από 200.000 καταχωρήσεις STR το 2022, με εκτεταμένη εμβέλεια και τη διαθεσιμότητα των επιλογών βραχυπρόθεσμης ενοικίασης.

Οι ανάγκες των τοπικών κοινωνιών και της εθνικής οικονομίας

Όπως αναφέρει η έρευνα, η ραγδαία επέκταση του τουρισμού στην Ελλάδα έχει ξεπεράσει την αύξηση των διαθέσιμων ξενοδοχειακών καταλυμάτων. Αυτό το κενό μεταξύ ζήτησης και προσφοράς αντιμετωπίστηκε αποτελεσματικά με την ανάπτυξη των STRs, παρέχοντας ένα ευέλικτο φάσμα επιλογών διαμονής για τους ταξιδιώτες. Ενδεικτικά, την περίοδο 2013-2022, οι αφίξεις τουριστών στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά 58% φτάνοντας τις 31,4 εκατομμύρια αφίξεις, ενώ ταυτόχρονα οι διαθέσιμες θέσεις κλινών ξενοδοχειακών μονάδων την ίδια περίοδο αυξήθηκαν μόνο κατά 6% φτάνοντας τα 1,3 εκατομμύρια το 2022.

Η Ελλάδα διαθέτει το υψηλότερο απόθεμα κενών κατοικιών μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ27. Στην εθνική απογραφή του 2011, σχεδόν 2,24 εκατομμύρια ακίνητα παρέμεναν ανεκμετάλλευτα, αποτελώντας το 35,3% του συνόλου. Είναι σημαντικό ότι περίπου τα μισά από αυτά τα ακίνητα (52%) είναι διαθέσιμα προς ενοικίαση ή χρησιμεύουν ως εξοχικές κατοικίες. Αυτή η αφθονία των κενών ακινήτων είναι κρίσιμος πόρος για την ανάπτυξη του τομέα των STRs.

Επίσης, η οικονομική κατάσταση των ελληνικών νοικοκυριών έχει οδηγήσει στην ανάγκη για μείωση του κόστους ζωής, αλλά και για συμπληρωματικό εισόδημα. Η ενασχόληση με δραστηριότητες STR προσφέρει στους ιδιοκτήτες ακινήτων την ευκαιρία να αξιοποιήσουν τα διαθέσιμα ακίνητά τους, παρέχοντας μια πηγή πρόσθετων εσόδων. Η ευρεία εξάπλωση της χρήσης του διαδικτύου, ειδικά στο πλαίσιο του τουρισμού, έχει φέρει επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο οι ταξιδιώτες αναζητούν, συγκρίνουν και συναλλάσσονται για καταλύματα. Για παράδειγμα, η πιο δημοφιλής κατηγορία για τους Έλληνες online αγοραστές είναι οι τουριστικές υπηρεσίες με το 32% των χρηστών του Διαδικτύου να αγοράζουν υπηρεσίες online . Αυτή η ψηφιακή εξέλιξη έχει διευκολύνει σημαντικά την προσβασιμότητα και τη δημοτικότητα των STR, επιτρέποντάς τους να εξυπηρετούν αποτελεσματικά τις ανάγκες ενός ψηφιοποιημένου πελάτη. Για παράδειγμα, το 20,5% των πολιτών στην ΕΕ27 και το 14,3% των Ελλήνων χρησιμοποιούν οποιονδήποτε ιστότοπο ή εφαρμογή για να κανονίσουν διαμονή-φιλοξενία από άλλο άτομο.

Τα χαρακτηριστικά της αγοράς

Σύμφωνα με τη μελέτης, οι STR στην Ελλάδα αντιπροσωπεύουν ένα εντυπωσιακό ποσοστό των συνολικών διανυκτερεύσεων πάνω από 20% ετησίως, κάτι που καταδεικνύει τον αναπόσπαστο ρόλο τους πλέον στον τομέα των τουριστικών υπηρεσιών. Η τουριστική κίνηση στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από πιο έντονη εποχικότητα στον τουριστικό τομέα σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αυτή η εποχικότητα, ωστόσο, επηρεάζει κατά κύριο λόγο την επαρχία παρά τα αστικά κέντρα και την περιοχή της Αττικής. Αυτή η αλλαγή στα πρότυπα ζήτησης έχει οδηγήσει σε επιμήκυνση της τουριστικής. Σε αντίθεση με άλλες χώρες με μεγάλη τουριστική αγορά όπως η Ισπανία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Πορτογαλία, η Σλοβενία και η Κροατία, η Ελλάδα παρουσιάζει σημαντικές αναξιοποίητες ευκαιρίες για την ανάπτυξη των STR. Η αγορά στην Ελλάδα έχει όλες τις προϋποθέσεις για επέκταση, παρέχοντας ένα πολλά υποσχόμενο τοπίο για τους επενδυτές και τους ενδιαφερόμενους στους τομείς του τουρισμού και της διαμονής.

Επιπλέον, οι STR στην Ελλάδα καλύπτουν αποτελεσματικά τις ανάγκες του εξωτερικού τουρισμού, αποτελώντας το 89,5% της συνολικής τουριστικής βιομηχανίας, κυρίως προερχόμενοι από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Περιφέρειες όπως η Αττική, τα νησιά και η Μακεδονία διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην υποδοχή ενός σημαντικά μεγαλύτερου ποσοστού ξένων τουριστών, υπογραμμίζοντας τη στρατηγική σημασία αυτών των περιοχών στο τουριστικό τοπίο. Υπάρχει παράλληλα δυναμική για αύξηση της χρήσης των STR από τους Έλληνες για εσωτερικό τουρισμό, καθώς τείνουν να επιλέγουν όλο και πιο σπάνια καταλύματα σε ξενοδοχεία κατά τη διάρκεια των διακοπών τους. Αυτό υποδηλώνει μια πολλά υποσχόμενη οδό για περαιτέρω ανάπτυξη και διείσδυση στην εγχώρια τουριστική αγορά των βραχυχρόνιων μισθώσεων ακινήτων. Είναι ενδεικτικό ότι μόνο το 10% των Ελλήνων επιλέγει διαμονή σε ξενοδοχείο για τις διακοπές του.

Τα χαρακτηριστικά των παρόχων

Η κατανομή του φύλου μεταξύ των οικοδεσποτών παρουσιάζει μια σχετικά ισορροπημένη εκπροσώπηση, με τους άνδρες να αποτελούν το 51,3% και τις γυναίκες να αποτελούν το 48,8% των οικοδεσποτών. Αυτή η ισότητα των φύλων υποδηλώνει ένα ευρύ φάσμα ατόμων που συμμετέχουν στην αγορά STR. Οι οικοδεσπότες παρουσιάζουν αξιοσημείωτη ηλικιακή κατανομή, με τους μισούς από αυτούς να ανήκουν στην ηλικιακή κατηγορία 55+. Επιπλέον, το 23,8% είναι μεταξύ 40 και 54 ετών, το 20,0% ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 25-39 και το 6,3% είναι μεταξύ 15 και 24 ετών. Αυτά τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον τομέα STR.

Όσον αφορά την αστικοποίηση, οι οικοδεσπότες κατανέμονται σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Περίπου το 16,3% κατοικεί σε αγροτικές περιοχές, το 40% σε ημιαστικές περιοχές και το 41,3% σε αστικά περιβάλλοντα. Αυτό δείχνει ότι η φιλοξενία STR δεν περιορίζεται στα αστικά κέντρα, με σημαντική παρουσία σε λιγότερο ανεπτυγμένες ημιαστικές και αγροτικές περιοχές. Το καθεστώς απασχόλησης μεταξύ των οικοδεσποτών αποκαλύπτει μια αξιοσημείωτη τάση. Η πλειοψηφία των οικοδεσποτών, που αποτελεί το 61,3%, είχαν δηλώσει άνεργοι. Αυτό υποδηλώνει ότι τα STR χρησιμεύουν ως πιθανή πηγή εισοδήματος για άτομα που αντιμετωπίζουν προκλήσεις στην εύρεση παραδοσιακής απασχόλησης. Από τους οικοδεσπότες, το 22,5% είναι αυτοαπασχολούμενοι, ενώ το 17,5% είναι μισθωτοί.

Επιπλέον, ένα σημαντικό μέρος των οικοδεσποτών, 1 στους 6, βασίζεται στα STR ως την κύρια πηγή εισοδήματός τους. Επίσης, το 80% το θεωρεί ως συμπληρωματικό εισόδημα, υπογραμμίζοντας τον ρόλο του στην ενίσχυση των οικονομικών των νοικοκυριών. Το μέσο εισόδημα ανά καταχώριση ενισχύει την ιδέα ότι τα STR χρησιμοποιούνται ως πολύτιμη πρόσθετη ροή εσόδων. Μια άλλη σημαντική πτυχή είναι ότι 1 στους 2 οικοδεσπότες εξαρτώνται από STR για τη βιώσιμη χρήση κι διατήρηση της ακίνητης περιουσίας τους. Αυτό υπογραμμίζει το ρόλο των STR στη βελτιστοποίηση της χρήσης των διαθέσιμων οικιστικών μονάδων, συμβάλλοντας στην οικονομική βιωσιμότητα.

Αυτή η θέση υποστηρίζεται περαιτέρω από τα δεδομένα έρευνας της Airbnb που διεξήχθη εσωτερικά από την εταιρεία τον Σεπτέμβριο του 2023 μεταξύ 500 παρόχων υπηρεσιών στην Airbnb στην Ελλάδα. Για το 41% των οικοδεσποτών, το εισόδημα από STRs κρίνεται απαραίτητο, αποτελώντας σημαντικό μέρος της προσωπικής οικονομικής τους ευημερίας. Το 37% το θεωρούν σημαντικό συμπλήρωμα στον οικογενειακό του προϋπολογισμό, υπογραμμίζοντας τη σημασία του στη διατήρηση της οικονομικής σταθερότητας του νοικοκυριού. Για το 17%, τα έσοδα από βραχυχρόνιες μισθώσεις θεωρούνται χρήσιμη προσθήκη στον προϋπολογισμό τους, υποδεικνύοντας τη συμβολή του επιπλέον αυτού εισοδήματος στη συνολική οικονομική ασφάλεια. Αντίθετα, μόλις 8%, πιστεύουν ότι το εισόδημα από τα βραχυπρόθεσμα ενοίκια έχει ελάχιστη επίδραση στην οικονομική ευημερία της οικογένειάς του.

Η πλειονότητα των ερωτηθέντων, το 68%, ανέφεραν ότι έχει πρόσθετες πηγές εισοδήματος πέρα από τις βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις, είτε από την εργασία τους είτε από άλλα μέλη της οικογένειας, ενώ μόλις το 15% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι οι βραχυχρόνιες ενοικιάσεις είναι η αποκλειστική πηγή του εισοδήματος τους. Επιπλέον, η ίδια έρευνα αναδεικνύει τις οικονομικές ανάγκες των παρόχων υπηρεσιών STR αποκαλύπτοντας ότι η πλειονότητα των οικοδεσποτών σε ποσοστό 68%, κατανέμουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους από βραχυπρόθεσμη ενοικίαση σε βασικά αγαθά και βασικά έξοδα, περιλαμβανομένων δαπανών όπως λογαριασμούς κοινής ωφελείας και συντήρηση σπιτιού. Ένα μικρότερο ποσοστό 15%, χρησιμοποιούν το εισόδημα για την αποπληρωμή δανείων, συμπεριλαμβανομένων των στεγαστικών δανείων και επενδύσεων και το 13% επιλέγει να επενδύσει στο μέλλον της οικογένειάς του, κατευθύνοντας τα έσοδα από τις βραχυχρόνιες μισθώσεις σε δίδακτρα, συνταξιοδοτικά προγράμματα και ιδιωτική υγειονομική περίθαλψη. Μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό 3% δαπανούν τα έσοδα που αποκομίζει για αναψυχή, ταξίδια και καταναλωτικά αγαθά. Αυτό υποδηλώνει ότι για τη συντριπτική πλειοψηφία των παρόχων STR, οι βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις είναι αναγκαιότητα, παρά πολυτέλεια.

Οι ανησυχίες για τις μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις με τους ενοικιαστές επηρεάζουν το 18% των ερωτηθέντων, ενώ το 23% έχει αποθαρρυνθεί από προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες, όπως ζημιές περιουσίας και δικαστικές διαφορές. Ένα ακόμα 23% αναφέρει την αναξιοπιστία των μακροχρόνιων μισθώσεων λόγω πιθανών καθυστερήσεων πληρωμών και λοιπών διαφορών. Τέλος, ένα ποσοστό 13% επέλεξε τις βραχυχρόνιες μισθώσεις ως νέα επιλογή καριέρας ή νέας εργασίας.

Τα χαρακτηριστικά των χρηστών Βραχυχρόνιων Μισθώσεων (STR)

Η κατανομή του φύλου μεταξύ των χρηστών δείχνει μια σχετικά ισορροπημένη εκπροσώπηση, με τους άνδρες να αποτελούν το 51,2% και τις γυναίκες να αντιπροσωπεύουν το 48,5% των χρηστών. Η ηλικιακή κατανομή μεταξύ των χρηστών δείχνει ένα διαφορετικό εύρος ηλικιακών ομάδων. Περίπου το 26,6% των χρηστών είναι ηλικίας 55 ετών και άνω, υποδηλώνοντας ότι ένα σημαντικό ποσοστό ηλικιωμένων ατόμων χρησιμοποιεί υπηρεσίες STR.

Επιπλέον, το 24,7% είναι μεταξύ 40 και 54 ετών, το 32,7% ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 25-39 και το 16,1% είναι μεταξύ 15 και 24 ετών. Αυτά τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι οι υπηρεσίες STR απευθύνονται σε ένα ευρύ φάσμα ταξιδιωτών. Όσον αφορά την αστικοποίηση, οι χρήστες κατανέμονται σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Το 9,4% των χρηστών κατοικούν σε αγροτικές περιοχές, το 28,3% σε ημιαστικές περιοχές και το 62,3% σε αστικά περιβάλλοντα. Η κατάσταση απασχόλησης μεταξύ των χρηστών αποκαλύπτει ένα διαφορετικό μείγμα επαγγελματικών υποβάθρων.

Μεταξύ των χρηστών, το 22,4% είναι αυτοαπασχολούμενοι, το 34,3% είναι μισθωτοί, το 1,4% είναι άνεργοι και το 41,8% εμπίπτουν στην κατηγορία των μη μισθωτών. Αυτό υποδηλώνει ότι οι υπηρεσίες STR καλύπτουν αποτελεσματικά ένα ευρύ φάσμα αναγκών διαμονής μεταξύ των εγχώριων ταξιδιωτών στην Ελλάδα, κυρίως χαμηλών εισοδημάτων όπως μισθωτοί, συνταξιούχοι κλπ. Επιπλέον, το υψηλό ποσοστό σύστασης-πρότασης χρήσης δείχνει ένα υψηλό επίπεδο ικανοποίησης μεταξύ των χρηστών, υπογραμμίζοντας τον θετικό αντίκτυπο και την αξία που έχουν οι υπηρεσίες STR στον εγχώριο τουριστικό τομέα στην Ελλάδα. Αυτό αναδεικνύει τη σημασία των υπηρεσιών STR για την κάλυψη των αναγκών των ελληνικών νοικοκυριών και τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν τόσο στους οικοδεσπότες όσο και στους χρήστες.

Ρεπορταζ: Γιώργος Παπακωνσταντίνου, INSIDER.GR