...μετά την απόφαση  του ΣτΕ 176/2023  και χωρίς την  ψήφιση μεταβατικής νομοθετικής ρύθμισης.

Δημοσιεύθηκε το πλήρες κείμενο της απόφασης 176/2023 του Συμβουλίου της Επικρατείας,  σχετικά με την εκτός σχεδίου δόμηση και ήδη από τις 30 Μαρτίου η απόφαση  βρίσκεται στα χέρια των αρμοδίων υπαλλήλων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ).

Θυμίζουμε ότι, το ανώτατο δικαστήριο  εξετάζοντας  υπόθεση που έφτασε στο ΣτΕ, μετά από μία καταγγελία για την δόμηση οικοπέδου σε εκτός Σχεδίου  περιοχή στην Πάτμο , χωρίς πρόσβαση σε αναγνωρισμένη κοινόχρηστη οδό , αποφάσισε ότι δεν αρκεί το ελάχιστο εμβαδόν των 4 στρεμμάτων , αλλά απαιτείται σωρευτικά , ήδη από το 1985, και η ύπαρξη προσώπου σε κοινόχρηστο χώρο (δρόμο) για την δόμηση ενός ακινήτου.

Ποια είναι τα βασικά σημεία της 176/2023 απόφασης  ΣτΕ;

• Με το αρθρο 24   του Συντάγματος το φυσικό και το πολιτιστικό περιβάλλον έχουν αναχθεί σε αυτοτελώς προστατευόμενα αγαθά που οφείλει το κράτος  να τα διαφυλάσσει
• Επιβάλλεται ο χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός στα ευαίσθητα οικοσυστήματα, όπως τα μικρά νησιά, των οποίων η οικιστική, τουριστική και γενικώς οικονομική ανάπτυξη, πρέπει να συνδέεται με τη διατήρηση του χαρακτήρα τους και να μην παραβιάζει την φέρουσα ικανότητά τους.
• Οι  εκτός σχεδίου περιοχές  δεν έχουν ως προορισμό, κατ’ αρχήν, την δόμηση ή την τουριστική εκμετάλλευση, αλλά την γεωργική, κτηνοτροφική και δασοπονική εκμετάλλευση και την αναψυχή του κοινού και, συνεπώς, η οικιστική εκμετάλλευση, όταν κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται, τελεί υπό αυστηρούς όρους και σε κάθε περίπτωση δεν δεν  επιτρέπεται  να καθιστούν ευχερέστερη τη δόμηση, σε σχέση προς τους ισχύοντες όρους  για τις εντός σχεδίου περιοχές
• Δεν επιτρέπεται η  κατάτμηση  ενιαίου γηπέδου σε μικρότερα που οδηγεί σε άμεση ή έμμεση δημιουργία οικιστικού συνόλου χωρίς προηγούμενη έγκριση σχεδίου οργανωμένης δόμησής του
• Οι Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου (Ζ.Ο.Ε.), αποτελούν προσωρινό υποκατάστατο του απαιτούμενου  χωροταξικού σχεδιασμού . Τα ακίνητα που βρίσκονται εντός ΖΟΕ  δεν προορίζονται κατ’ αρχήν προς δόμηση .
• Ιδιαίτερα για τις Ζ.Ο.Ε. απαιτείται όπως το γήπεδο διαθέτει, προεχόντως, πρόσωπο σε κοινόχρηστο χώρο (δρόμο) νομίμως υφιστάμενο.
• Δεν είναι βάσιμη η  μόνη προϋπόθεση για την δόμηση εκτός σχεδίου  να είναι το ελάχιστο εμβαδόν των 4.000 τ.μ., διότι προσκρούει στις βασικές αρχές του Συντάγματος και  τους θεμελιώδεις κανόνες της εκτός σχεδίου δομήσεως
• Ένα γήπεδο θεωρείται ότι έχει πρόσωπο, για να είναι  οικοδομήσιμο, όταν ο δρόμος αυτός, ανεξαρτήτως αν είναι εθνικός, επαρχιακός, δημοτικός ή κοινοτικός (πλην των αγροτικών, που αποτελούν ιδιαίτερη κατηγορία και δεν καθιστούν οικοδομήσιμα τα γήπεδα, παρά μόνο σε ειδικές περιπτώσεις), υφίσταται νομίμως και είναι ήδη διανοιγμένος, κατά τρόπον ώστε να είναι προσπελάσιμος και να παρέχει εν τοις πράγμασι επικοινωνία με το γήπεδο.
• Με προεδρικό διάταγμα, που εκδίδεται μετά από πρόταση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, καθορίζεται η έννοια του «κοινόχρηστου δρόμου» του προεδρικού διατάγματος της 24-31.5.1985», πλην έκτοτε δεν έχει εκδοθεί σχετικό διάταγμα κατ’ εφαρμογή της ανωτέρω εξουσιοδοτικής διατάξεως.
• Το ΣτΕ θεωρεί παγίως  ότι η προϋπόθεση του προσώπου σε κοινόχρηστη οδό συντρέχει ανέκαθεν  με την προϋπόθεση της αρτιότητας και όχι μόνο μετά το 2003  σύμφωνα με τις σχετ. ΣτΕ 4525/2009, 3965/2015, 1671/2014, 2606/2005, 3848/2005, 3849/2005, 3504/2010, 1671/2014, 4046/2015, 2329/2012 κ.ά.
• Οι  πολεοδομικές αρχές, οφείλουν να ακολουθούν τη νομολογία των αρμοδίων δικαστηρίων κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους και ειδικώς κατά την έκδοση των οικοδομικών αδειών
• Οι  αγοραστές , οι νομικοί και τεχνικοί σύμβουλοι οφείλουν να είναι ενημερωμένοι επί του ισχύοντος πολεοδομικού καθεστώτος των ακινήτων και των εφαρμοστέων όρων και περιορισμών δομήσεως και να μην προβάλλεται ο ισχυρισμός  της προστατευόμενης εμπιστοσύνης και της ασφάλειας δικαίου.

Ποια είναι η θέση της κυβέρνησης ;

Με την δημοσιοποίηση της απόφασης του ΣτΕ  η ηγεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος δεσμεύτηκε για την άμεση κατάθεση «…μεταβατικής διάταξης η οποία θα δίνει σαφή απάντηση στο πρόβλημα το οποίο έχει δημιουργηθεί…» με την 176/2023 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) για την οικοδομησιμότητα οικοπέδων εκτός σχεδίου. Κι ενώ η σχετική  νομοθετική ρύθμιση ήταν έτοιμη προς ψήφιση, ο αρμόδιος υφυπουργός  ΠΕΝ ανακοίνωσε από το βήμα της Βουλής το απόγευμα της Δευτέρας 10 Απριλίου 2023, πως δεν θα κατατεθεί η ρύθμιση  πριν κλείσει την Μεγάλη Τετάρτη η Βουλή.

Γιατί  έκανε πίσω η κυβέρνηση στην λύση του θέματος σχετικά με την κατάργηση της  εκτός σχεδίου δόμησης ;

Σύμφωνα με την  ηγεσία του ΥΠΕΝ το σχέδιο της νομοθετικής ρύθμισης  χρήζει περαιτέρω διερεύνησης και διαβούλευσης προκειμένου να υπάρξει ασφάλεια στην απόφαση που θα ψηφιστεί και να  ακολουθεί τις επιταγές του ΣτΕ . Επίσης η κυβέρνηση παρέπεμψε την επίλυση του θέματος  μετά  τις εκλογές , λόγω της μεγάλης σοβαρότητάς του.

Τι κάνουν  τα πολεοδομικά γραφεία της χώρας ;

Πολλές  πολεοδομίες , όπως και πολλά  περιφερειακά τμήματα του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας  και σύλλογοι μηχανικών  ζήτησαν εγγράφως από το Υπουργείο να δοθούν  έγγραφες οδηγίες για το τι ισχύει και τι όχι  για τις νέες αλλά και τις παλιές οικοδομικές άδειες , μετά την απόφαση του ΣτΕ.

Στο διάστημα αυτό των τριών μηνών από την δημοσιοποίηση της απόφασης   του ΣτΕ η κατάσταση που επικρατεί είναι η εξής :

α) Τα περισσότερα  Πολεοδομικά γραφεία της χώρας ( Υπηρεσίες Δόμησης) σταμάτησαν      να εκδίδουν  βεβαιώσεις όρων δόμησης ,  προεγκρίσεις δόμησης και  άδειες δόμησης σε όλα τα  ακίνητα εκτός σχεδίου πόλης και οικισμών  , τα οποία δεν έχουν  πρόσωπο  σε κοινόχρηστο δρόμο.

 β) Αρκετές  πολεοδομίες , κυρίως στους νησιωτικούς και παραθαλάσσιους δήμους , όπου υπάρχει και έντονο οικιστικό ενδιαφέρον , συνεχίζουν κανονικά στην έκδοση αδειών δόμησης  σε γήπεδα που έχουν ελάχιστο εμβαδό 4000 τ.μ. και πρόσωπο σε αγροτικό δρόμο , δηλαδή μη αναγνωρισμένο ως κοινόχρηστο

γ) Ορισμένες πολεοδομίες, ερμηνεύουν διαφορετικά την απόφαση του ΣτΕ, η οποία κάνει αναφορά στην απαίτηση προσώπου σε κοινόχρηστο δρόμο  από το 1985. Έτσι συνεχίζουν να εκδίδουν βεβαιώσεις,   προεγκρίσεις και  άδειες δόμησης  για τα  ακίνητα , τα οποία στερούνται προσώπου  σε κοινόχρηστο δρόμο που όμως δημιουργήθηκαν  πριν την εφαρμογή του από 6-10-1978  ΠΔ  το οποίο αντικαταστάθηκε με το  Π.Δ. της 24-31.5.1985 και το ν. 3212/2003 .

Ποια είναι η επίσημη απάντηση της  Υπηρεσίας του ΥΠΕΝ ;

Το Υπουργείο Περιβάλλοντος  με το υπ΄ αριθμ. ΥΠΕΝ /ΔΠΟΛΣ/20400/522/02-03-2023 έγγραφο του Αν. Προϊστάμενου της Δ/νσης Πολεοδομικού Σχεδιασμού  αποδέχεται το σκεπτικό της απόφασης 176/2023 του ΣτΕ η οποία σημειώνει ότι ακολουθεί πάγια νομολογία.  Αναφέρει επίσης  ότι,   προωθείται από το 2021  η διαδικασία για την  κύρωση του δικτύου κοινοχρήστων οδών εκτός σχεδίου  και συνεχίζει ότι   δεν απαιτείται η έκδοση εγκυκλίου, η οποία να αποσαφηνίζει το ισχύον νομοθετικό καθεστώς και  σε κάθε περίπτωση, δεν θα μπορούσε η έκδοση εγκυκλίου να τροποποιεί την ισχύουσα νομοθεσία, προβλέποντας διαφορετική αντιμετώπιση του θέματος.

Τέλος, σημειώνει ότι, μέχρι τον καθορισμό του δικτύου κοινοχρήστων δρόμων,   όποιος επιθυμεί μπορεί να προβεί σε μεμονωμένη αναγνώριση εκτός σχεδίου οδού  που προϋφίσταται του 1923  με την έκδοση σχετικού Π.Δ. 

Σημειώνεται  ότι,  το έγγραφο του ΥΠΕΝ  δεν εστάλει στα πολεοδομικά γραφεία , παρά κατατέθηκε στη Βουλή ως απάντηση σε σχετική ερώτηση που έγινε απο βουλευτή και κοινοποιήθηκε και στο Σύλλογο Τοπογράφων Μαγνησίας.

Τι πρέπει να κάνουν οι πολίτες σήμερα ;

Είναι σαφές ότι η απόφαση του ΣτΕ πρέπει να εφαρμοστεί. Επίσης  το έγγραφο του Υπουργείου Περιβάλλοντος καθώς και η  πρόταση της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΕΝ για  μία μεταβατική νομοθετική ρύθμιση που θα δίνει μία διέξοδο στο πρόβλημα  μαρτυρά την αποδοχή της απόφασης από πλευράς της διοίκησης και του κράτους. Επομένως η πολιτεία  θα πρέπει να ενεργήσει  συντεταγμένα και να  δοθούν σαφείς οδηγίες από το ΥΠΕΝ προς τα πολεοδομικά γραφεία , από το ΤΕΕ στους μηχανικούς και το Συμβολαιογραφικό Σύλλογο στα μέλη του,   προκειμένου να υπάρχει ισονομία και  να μην σύρονται στα δικαστήρια υπάλληλοι , μηχανικοί , συμβολαιογράφοι και κυρίως οι ιδιοκτήτες ακινήτων  εκτός σχεδίου που οικοδομούν χωρίς την τήρηση των κανόνων που έθεσε το ΣτΕ. Σε κάθε  περίπτωση και μέχρι την λύση του θέματος ,  για την οικοδομησιμότητα των εκτος σχεδίου γηπέδων θα εξεταζεται  η αντίστοιχη καταγραφή  του δρόμου με βάση  νομικά διαπιστωμένη πράξη της διοίκησης.

* Αρθρο της ΓΡΑΜΜΑΤΗΣ ΜΠΑΚΛΑΤΣΗ, τοπογράφου – πολεοδόμου μηχανικού, baklatsi@yahoo.gr, στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ Βόλου